Według danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii z 2021 r., ponad 25% Polaków cierpi na zaburzenia psychiczne. Według różnych szacunków to 8-10 mln ludzi. Wśród wyzwań, z jakimi zmaga się osoba w trudnościach psychicznych, jest niezrozumienie jej stanu przez najbliższe otoczenie, ocenianie i przypisywanie negatywnych cech lub intencji. Niezrozumienie generuje niechciane i nietrafione rady lub sankcje, które tylko pogłębiają frustrację i jeszcze bardziej narażają na szwank relacje osoby cierpiącej z otoczeniem. Ten artykuł wyposaży Cię w podstawowe wskazówki dotyczące tego, jak wspierać bliską osobę cierpiącą na zaburzenia lękowe.
ZABURZENIA LĘKOWE – PRZYCZYNY.
Jednymi z najczęściej występujących trudności psychicznych są zaburzenia lękowe. Przyczyny ich powstawania są bardzo złożone i mają swoje źródło w czynnikach genetycznych, biologicznych i psychologicznych, które na dodatek wzajemnie na siebie oddziałują. Bardzo duże znaczenie w rozwoju zaburzeń lękowych ma środowisko w jakim człowiek żyje i funkcjonuje – zarówno teraz jak i w przeszłości. Warto skonsultować się ze profesjonalistą zdrowia psychicznego, który pomoże rzucić więcej światła na zaburzenia lękowe. Przyczyny zaburzeń występujących u konkretnej osoby zostaną wówczas spersonalizowane i pełniej opisane, dając Wam więcej zrozumienia i jasności.
JAK ROZMAWIAĆ Z OSOBĄ Z ZABURZENIAMI LĘKOWYMI?
Rozmowa, która ma nieść wsparcie, wymaga uwagi, delikatności i empatii. Każda osoba jest inna, dlatego najważniejsza jest wrażliwość i otwartość na jej potrzeby i preferencje w trakcie rozmowy. Poniżej znajdziesz kilka wskazówek, jak rozmawiać z osobą z zaburzeniami lękowymi (i jak z nią nie rozmawiać), aby ją mądrze wspierać:
- Uważnie słuchaj: Wsłuchuj się w to, co osoba mówi i wykazuj zainteresowanie jej uczuciami i myślami. Poświęć swój czas.
- Okazuj empatię: Wyrażaj zrozumienie i sympatię wobec jej doświadczeń. To jej prawdziwe doświadczenia. Komunikaty typu „rozumiem, że to dla Ciebie trudna sytuacja”, jeśli są autentyczne, pomogą zbudować atmosferę bezpieczeństwa. Wystrzegaj się słowa „ale…”. Komunikat „Rozumiem, że to dla Ciebie trudna sytuacja, ale musisz wziąć się w garść”, unieważnia początek zdania i wyklucza rozumienie.
- Unikaj oceniania: Nie oceniaj ani nie trywializuj odczuć i obaw osoby, z którą rozmawiasz. Staraj się nie mówić „nie martw się”, „to nie jest takie straszne” itd. Dla osoby z zaburzeniami lękowymi martwienie się nie jest kwestią decyzji, tylko silnego psychologicznego mechanizmu.
- Jeśli pytasz, zadawaj pytania otwarte: Takie pytania otwierają drzwi do swobodnego wyrażania swoich przeżyć, myśli i emocji. Zatem zamiast mówić „Uspokój się”, lepiej spytaj „o czym teraz myślisz?”, „co się teraz u Ciebie dzieje”? Dzięki temu osoba w potrzebie może bezpiecznie nazwać i zdekodować swoje doświadczenie.
- Nie naciskaj: Nie zmuszaj do mówienia! Pozostaw czas i przestrzeń do wyrażania się. Zapewnij, że jesteś chętna/-y i gotowa/-y do rozmowy, jeśli tylko osoba, której chcesz pomóc będzie miała na to gotowość.
- Udzielaj wsparcia bez przejmowania odpowiedzialności: Zachęcaj do samodzielnego radzenia sobie z lękiem. Powstrzymaj się od pokusy rozwiązywania problemów za osobę, którą chcesz wesprzeć, ponieważ ryzykujesz w ten sposób umocnienie się dysfunkcyjnych mechanizmów.
- Wstrzymaj rady: Staraj się unikać dawania rad, chyba że zostaniesz o to poproszona/-y. Osoby doświadczające zaburzeń lękowych miały wiele okazji do tego, by wypracować strategie, które im pomagają.
- Mów spokojnie: Niech ton Twojego głosu i ciepłe gesty pomagają stworzyć atmosferę spokoju i bezpieczeństwa. Spokoju nie zbudujesz nakazem.
- Zachęcaj do sięgnięcia po profesjonalną pomoc: Wspieraj w podjęciu decyzji o skorzystaniu z pomocy terapeuty lub lekarza, jeśli tego potrzebuje. Na przykład terapia poznawczo-behawioralna oraz terapia akceptacji i zaangażowania wykazują wysoką skuteczność w leczeniu zaburzeń lękowych.
CZY ZABURZENIA LĘKOWE SĄ ULECZALNE?
Leczenie zaburzeń lękowych jest nastawione przede wszystkim na redukcję nasilenia i częstości objawów (np. natrętne myśli, kompulsywnie powtarzane czynności, przewlekły lęk itp.), które dezorganizują codzienne funkcjonowanie i prowadzą do psychicznego dyskomfortu lub cierpienia. Najnowsze badania potwierdzają krótkoterminową skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej w redukowaniu nasilenia objawów. Częstość nawrotów objawów ocenia się na 4%-24%, przy czym najwyższa ilość przypadków dotyczy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, a najniższa fobii społecznych.[1]
Aby zapewnić trwałość bezobjawowych okresów funkcjonowania pacjenta po terapii poznawczo-behawioralnej, sugeruje się podtrzymywanie pracy terapeutycznej, np. w postaci rzadszych, okresowych sesji terapeutycznych, które mogą odbywać się również w formie zdalnej.
Osoby, które chcą wiedzieć czy zaburzenia lękowe są uleczalne i szukające profesjonalnego wsparcia, często pytają również o najlepszą modalność, czy też nurt pracy terapeutycznej. O ile co do zasady jestem zwolennikiem terapii poznawczo-behawioralnej, to istnieją rzetelne badania, które nie potwierdzają wyższości tej metody nad innymi metodami pracy z zaburzeniami lękowymi. Liczy się przede wszystkim profesjonalizm terapeuty i relacja terapeutyczna, jaką udaje się zbudować w toku pracy.
RÓŻNE FORMY I OBJAWY ZABURZEŃ LĘKOWYCH
Zaburzenia lękowe to niejednorodna grupa trudności psychicznych i emocjonalnych, z którymi mierzą się ludzie w różnym wieku i podążający różnymi życiowymi drogami. Dość często zdarza się, że są niedocenianie, ignorowane lub mylone z określonymi cechami charakteru lub innymi dolegliwościami, których źródła pacjenci szukają u lekarza.
Wśród dolegliwości, które poprzez swoją gwałtowność i mylenie ich z problemami kardiologicznymi, gastrycznymi itd., motywują ludzi do poszukiwania źródeł dolegliwości, są ataki lękowe. Objawy rozciągają się od drżenia rąk i nóg, przez nudności i zawroty głowy i problemy z wyraźnym widzeniem, aż po uczucie ciężaru i bólu w klatce piersiowej, uczucie duszności, kłopotów z oddychaniem i omdlenia. Napady lękowe, czy też ataki paniki, towarzyszą częściej kobietom niż mężczyznom. 9% kobiet i niemal 5% mężczyzn w Polsce doświadczyło lęku napadowego przynajmniej raz w życiu.[2]
Bez względu na to, czy rodzaj objawów sugeruje zaburzenia lękowe z napadami paniki, zespół lęku uogólnionego, fobie, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne itd., trudno jest przecenić wsparcie bliskich osób. To, czy wiesz, jak wspierać bliską osobę z zaburzeniami lękowymi i jak rozmawiać z osobą z zaburzeniami lękowymi może realnie pomóc i przyspieszyć proces zdrowienia. Mam nadzieję, że powyższe wskazówki pomogą rozjaśnić chociaż część dylematów i wątpliwości, z którymi możesz się borykać. Również w tym przypadku zachęcam do konsultacji psychologicznej – nie tylko jako osoba doświadczająca objawów, ale również jako osoba wspierająca.
Grafika: Storyset / Freepik
[1] Więcej w artykule „Skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej w zakresie uzyskiwania remisji i redukcji częstości nawrotów w zaburzeniach lękowych”, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, vol. 21, 2021.
[2] Wyniki badania EZOP II z 2021 r., badające stan zdrowia psychicznego Polaków, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.